Viðmerkingar til uppskot til løgtingslóg um afturrindan av heilsutrygdargjaldi

Tann 14. novembur 2024 sendi Heilsumálaráðið Uppskot til Løgtingslóg um afturrindan av heilsutrygdargjaldi, hereftir nevnd Uppskotið, til hoyringar.

Áhugafelagið Antares fegnast um, at Heilsumálaráðið og Landsstýrið endiliga hevur tikið langdrigna málið um Heilsutrygdargjald í álvara og hevur ætlanir um at rinda aftur, tað, sum er tikið frá borgarum av órøttum.

Áhugafelagið Antares skal við hesum gera niðanfyri nevndu viðmerkingar til lógaruppskotið:

Viðmerkingar:
Yvirskipaðar viðmerkingar: Tað framgongur av almennu viðmerkingunum til uppskotið, pkt. 1.3, at “endamálið við uppskotinum er at fáa heimild til at afturrinda persónum heilsutrygdargjald, samsvarandi Nordisk konvention om social sikring og tilhoyrandi EØF fyriskipanum”. Áhugafelagið Antares er av teirri fatan, at talan er um eina støðu, har ein myndugleiki uttan heimild og av órøttum, hevur tikið gjald frá borgarum. Hetta er staðfest bæði av fyrisitingarliga kærumyndugleikanum omanfyri Heilsutrygd og av Rættarskipanini. Hóast hesar kæruavgerðir og úrskurðar frá Rættarskipanini, hevur Heilsutrygd ikki tillaga sítt virksemi og steðga við at taka pening frá borgarum, sum Heilsutrygd, sambært omanfyriliggjandi myndugleika og Rættarskipanini, ikki hevur heimild til. Heilsutrygd hevur heldur brúkt almennar pengar upp á at føra rættarmál mótvegis tveimum tilvildarliga valdum limum hjá Áhugafelagnum Antares. Hetta hevur ført til, at málið er drigið alt ov langt út og Heilsutrygd hevur ikki fingið viðhald í fyrisitingarligu kæruskipanini og heldur ikki í Rættarskipanini.

Tá ið ein myndugleiki soleiðis tekur pening frá borgarum landsins, hevur myndugleikin tá ikki heilt einfalt skyldu til at rinda upphæddina aftur til borgaran? Tørvar myndugleikanum veruliga  tá serstaka heimild at rinda peningin aftur? Um myndugleikin ikki hevur havt heimild at taka peningin frá borgarunum, so tørvar myndugleikanum ei heldur heimild til at geva borgaranum peningin aftur.

Gerast skal vart við , at úrskurðurin í Eystara Landsrætti ikki annullerar úrskurðin í Føroya Rætti, og grundgevingarnar í Føroya Rætti kunnu ikki bara skúgvast til viks, soleiðis sum gjørt verður í hesum lógaruppskoti. Landsrættardómurin staðfestir hinvegin dómin í Føroya rætti, bara við aðrari grundgeving. Viðfest eru dómarnir úr Føroya Rætti og Landsrættinum til kunningar.

Áhugafelagið Antares er av teirri fatan, at tað er óneyðugt við lóg at geva Heilsutrygd heimild at afturrinda borgarunum tað, sum myndugleikin av órøttum hevur tikið frá borgarunum. Viðmerkjast skal, at nógv dømir eru um, at TAKS vegna Heilsutrygd hevur tinglýst úttøku fyri “skuld” hjá borgarum, sum hava “skylda” Heilsutrygdargjald, hóast kærumyndugleikin og Rættarskipanin hava staðfest, at borgarin ikki skal gjalda heilsutrygdargjald. Avmarkingarnar í hesum lógaruppskoti undirgrevur bæði fyrisitingarliga kæruskipanina, sum Føroya Løgting hevur samtykt eins og tað undirgrevur Rættarskipanina.

Til § 1, stk. 1:

Sambært § 1, stk. 1, er tíðarskeiðið, sum goldið heilsutrygdargjald kann fáast aftur fyri, avmarkað til árini 2014 til 2023. Áhugafelagið Antares stendur spyrjandi hesum viðvíkjandi. Heilsutrygdarlógin við ásetingunum um heilsutrygdargjald kom í gildi í 2010, og tá hevði Løgtingið longu samtykt at fylgja Nordisk Konvention om social sikring. Eiga teir borgarar, sum av órøttum hava goldið heilsutrygdargjald í tíðarskeiðnum áðrenn 2014 ikki eisini at fáa afturgoldið, tað sum landið skyldar teimum?

Áhugafelagið Antares er av teirri fatan, at Heilsutrygd og Landsstýrið hava skyldu til at rinda Heilsutrygdargjald aftur til borgarar longur aftur í tíðina, tvs. í øllum førum aftur til tá ið Heilsutrygdarlógin kom í gildi tann 1. januar 2010. Tað sýnist sum um, at veruliga orsøkin til at Heilsumálaráðið metur tað verða neyðugt við lógarheimild at gjalda borgarum pening aftur, er fyri at avmarka hvussu nógv og hvussu langt aftur gjaldast skal.

Áhugafelagið Antares skal við hesum heita á landsstýriskvinnuna um at bera so í bandi at broyta hesa áseting, soleiðis at uppskotið ikki er tíðaravmarkað til einans at galda fyri árini 2014 til 2023.

Til § 1, stk. 2:

Sambært § 1, stk. 2, skal frádráttur í skatti eftir § 154b í skattalógini dragast frá útgjaldinum av heilsutrygd. Áhugafelagið Antares er av teirri fatan, at hetta undirgrevur alt lógaruppskotið og skal niðanfyri greiða frá hví so er.

Øll sum arbeiða í Noregi og sigla við skipum undir norskum flaggi, verða kravd fyri “Trygdeavgift”. Hetta gjaldið hevur í mong ár verið 8,2% av inntøkuni og virkar í øllum lutum sum ein skattur. Hon verður kravd inn saman við skattinum og sæst ikki á lønarseðlum sum eitt serstakt gjald.

Men hóast hetta, varð upphæddin skattað í Føroyum sum inntøka og varð soleiðis tvískattað. Hetta førdi Áhugafelagið Antares fram fyri Føroya Løgtingi og Landsstýrið. Í 2012 kom so §154b inn í skattalógina, sum loyvdi frádrátti fyri hesum skatti eisini, eins og vanligt er við øllum skattum. At hon gjørdist § 154b, komst av at §154 loyvir frádrátt av skattum, sum er kravdur í londum, vit ikki hava tvískattasáttmála við. Borgarar vita ikki hvussu stórur partur av “trygdeavgiften” fer til Folketrygd.

Frá 1. januar 2012 til 1. januar 2024 var soleiðis loyvt at draga hesa upphædd frá í Føroyum. Tá avtók Løgtingið hesa lógargrein og upphæddin verður aftur nú tvískattað.

So kemur ein finta.

Heilsutrygdargjaldið er 0,6% av skattskyldugu inntøkuni, umframt 175 krónur um mánaðin.

Norska “trygdeavgiften” er 8,2% av bruttoinntøkuni. Hetta hevur við sær at upphæddin, sum skal dragast frá fyri at útisiglarar kunnu fáa endurgoldið heilsutrygdargjaldið, sum ØLL rættarskipanin hevur givið boð um, er nógv størri enn endurgjaldið.

Endurgjaldið skal ganga aftur til november 2014, men frádrátturin hevur verið í kraft síðan 2012 - Altso lógaruppskotið gevur einki endurgjald. Hetta undirgrevur enn einaferð avgerðirnar hjá fyrisitingarligu kæruskipanini og rættartrygdina hjá borgarunum og avgerðina frá rættarskipanini.

Áhugafelagið Antares metur tað vera grundleggjandi skeivt og ein vandi fyri rættartrygdina, um Løgtingið samtykkir § 1, stk. 2, soleiðis sum hon ljóðar nú og fer tí at heita á landsstýriskvinnuna at strika §1, stk. 2 í lógaruppskotinum.

Áhugafelagið Antares skilur ei heldur hví tað í uppskotinum er ásett í § 3, stk. 2, at TAKS kannar, um umsøkjari hevur fingið frádrátt, tá ið § 1, stk. 2 er við í lógaruppskotinum, hetta sýnist óneyðugt. Viðmerkingarnar omanfyri til 1, stk. 2, eru eisini galdandi fyri § 3, stk. 2. Við § 1, stk. 2 og § 3, stk. 2, fær eingin so mikið sum eina krónu í endurgjaldi í tíðarskeiðinum frá 2012, tá ið § 154b varð sett inn í skattalógina, til 2023. Er hetta rætt, tá ið Føroya Rættur í síni niðurstøðu kemur fram til, at Hægstirættur í einum øðrum máli, U.2012.3495 hevur staðfest, at “der gælder et klart udgangspunkt om tilbagebetaling, når en offentlig myndighed har opkrævet en afgift uden hjemmel. Retten finder endvidere, at tilsvarende udgangspunkt må gælde ved uhjemlet opkrævning af sygesikringsbidrag.” Tað sæst ikki í lógaruppskotinum, hvat grundarlagið er fyri at vikið verður frá útgangspunktinum. Ei heldur verður komið inn á samspælið millum fyrrverandi ásetingina í skattalógini § 154b og óheimilaðu, ólógligu uppkrevjingina av heilsutrygdargjaldinum frá borgarunum.

Við lógaruppskotinum verða borgarar, fevndir av uppskotinum í roynd og veru skattaðir við afturvirkandi kraft. Í 2012 varð § 154b, sett inn í skattalógina. Longu í 2014 tekur kærumyndugleikin fyrstu ferð avgerð um viðurskiftini og samspælið millum konventiónina um sosiala trygd og Heilsutrygdarlógina. Heilsutrygd helt fram við at krevja inn heilsutrygdargjald, hóast omanfyriliggjandi myndugleikin var av aðrari fatan. Hetta má metast at vera eitt stórt brot á rættartrygdina hjá borgarum í landinum. TAKS hevur harumframt eisini sum trygd fyri “heilsutrydgargjaldinum” tinglýst úttøku í ognum hjá útisiglarum fyri skuld, sum teir ongantíð hava havt. Skulu borgarar, sum hava staðið fast við sítt og ikki goldið inn til Heilsutrygd, nú knappliga rinda aftur tað, sum teir sambært skattalógini hava fingið frádrátt fyri í tíðarskeiðinum frá 2012 til 2023? Hetta er undir alt lágmark. Hetta má lýsast betur og grundgevast má fyri samspælinum millum Heilsutrygdarlógina og Konventiónina um sosiala trygd áðrenn hetta lógaruppskotið fer víðari.

Til § 2

Sambært § 2, stk. 3, skal umsøkjari senda inn skjalprógv fyri, at viðkomandi hevur rindað

sosialtrygdargjald í øðrum Norðurlandi. Síðani § 154b í skattalógini varð sett inn í 2012, hevur TAKS móttikið hesar upplýsingar frá borgarunum við sjálvuppgávuni. Tað skuldi tískil ikki verið neyðugt at fingið borgararnar aftur til at útvega hesar upplýsingar. Talan er um eitt langt tíðarskeið og tað krevur, at borgarin hevur eitt login til talgildu skipanirnar hjá útlendsku myndugleikunum. Verri enn so allir borgarar hava atgongd til hesar skipanir og tískil vera summi fyri vanbýti.

Til § 4

Viðmerkingarnar til § 1, stk. 1, eru eisini viðkomandi fyri § 4. Í serligu viðmerkingunum til § 4 í uppskotinum verður skrivað, at endurrindað verður aftur til tann 1. novembur 2014. Orsøkin er, at Kærunevndin í almanna- og heilsumálum tann 4. novembur 2014 valdi at heimvísa avgerðina hjá Heilsutrygd. Borgarin kærdi avgerðina hjá Heilsutrygd til Kærunevndina í 2013. Sum omanfyri nevnt, so metur Áhugafelagið Antares, at tað ikki er grundarlag fyri at avmarkað tíðarskeiðið til hetta tilvildarliga tíðspunktið, sum er 1. novembur 2014. Landið tók eisini áðrenn hetta tíðarskeiðið heilsutrygdargjald frá borgarum uttan at hava heimild til hetta. Hvør er munurin á tíðarskeiðinum áðrenn og eftir at Kærunevndin tók avgerð um at heimvísa avgerðina til nýggja viðgerð? Tað framgongur ikki av lógaruppskotinum, men um veruliga orsøkin til hesa tíðaravmarkan er fyrning, so er Áhugafelagið Antares ikki samt í at ein peningaupphædd, sum landið av órøttum og uttan heimild hevur tikið frá borgarum er fyrnað í dag.

Tað framgongur av uppskotinum, at TAKS hevur mett, at 7 ársverk skulu til fyri at kunna handfara allar umsóknirnar, sum koma inn. Um verandi uppskot verður samtykt, so endar tað við, at eingin borgari fær nakað afturgoldið, men TAKS skal brúka 7 ársverk til at viðgera umsóknirnar. Hetta hongur ikki saman og kann ikki vera meiningin.

Til § 7

Áhugafelagið Antares heldur tað verða átaluvert, at avgerðir um at afturrinda, tvs. sýtan av at rinda aftur heilsutrygdargjald, ikki kunnu kærast til annan fyrisitingarligan myndugleika. Avgerðir, sum annars verða tiknar viðvíkjandi heilsutrygdargjaldi, kunnu kærast til Kærustovnin, og burdi tað verið ein rættartrygd hjá borgarunum at fáa annan fyrisitingarligan myndugleika at viðgera avgerðir um heilsutrygdargjald. Søgan í langa málinum fortelur okkum, at vit hava tørv á at kunna kæra avgerðirnar hjá Heilsutrygd og nú møguliga hjá TAKS. Tað framgongur ikki av lógaruppskotinum, hví tvey instans prinsippið í fyrisitingini verður skúgvað til viks við hesum. Tað kundi sæð út til, at Heilsumálaráðið ikki vil hava Kærustovnin at taka fleiri avgerðir um hvussu ósamsvarið millum (heilsutrygdar)lóg, Konventiónina um social sikring og Stýrisskipanarlógina § 55. Áhugafelagið Antares skal biðja um at grundgivið verður fyri hví mett verður, at tað er neyðugt at skerja rættin hjá borgarum at útinna sín fyrisitingarliga kærumøguleika.

Áhugafelagið Antares metur tað verða skeivt, tá ið tað í ítøkiligu viðmerkingunum til § 7 stendur, at

“politisk støða tikin til at afturrindað heilsutrygdargjald til teir persónar, ið hava rindað sosialtryggingargjald í øðrum Norðurlandi, samstundis sum at teir hava rindað heilsutrygdargjald í Føroyum. Hetta hóast tað ikki er endaliga staðfest, at hesir persónar hava rætt til afturgjald av heilsutrygdargjaldi. Vísandi til hetta, eru avgerðir sambært hesi lóg endaligar innan fyrisitingina.”

Í úrskurðinum frá Føroya rætti kemur rætturin eitt nú fram til, at:

“Retten tiltræder derfor, at det strider mod socialsikringskonventionen, jf. socialsikringsforordningen, at opkræve sygesikringsbidrag i medfør af § 24 i sygesikringsloven, for så vidt angår perioder, hvor den bidragspligtige færing har arbejdet i andet nordisk land.”

Føroya Rættur hevur tikið avgerð í málinum eins og Eystari Landsrættur hevur staðfest avgerðina hjá Føroya Rætti, bara við aðrari grundgeving. Heilsumálaráðið fekk ikki loyvi frá Procesbevillingsnævnet at fara við málinum í Hægsta Rætt. Rættarskipanin hevur sostatt tala og Landsstýrið og Løgtingið undirgrava sína egnu kæruskipan við armslongdarprinsippi og rættarskipanina við at skriva, at tað “ikki er endaliga staðfest, at hesir persónar hava rætt til afturgjald av heilsutrygdargjaldi”.

Til § 8

Vísandi til omanfyristandandi og serliga tí at tað ikki skuldi verið neyðugt við lógarheimild at rinda pening aftur, sum landið av órøttum og uttan heimild hevur tikið frá borgarum, verður eisini mett at tað er skeivt at áseta, at lógin fer úr gildi eitt ávíst tíðspunkt. Mett verður, at borgarar, sum krevja at fáa afturgoldið tað, sum teir av órøttum og uttan heimild hava verið innkravdir, eisini eftir at hetta lógaruppskot eftir ætlan fer úr gildi, hava rætt til at fáa peningin aftur frá landinum.

Vónandi geva omanfyri nevndu viðmerkingar Heilsumálráðnum høvi til at tillaga uppskotið.